28.1.20

Κρίση ταυτότητας για τον καπιταλισμό



Το 2010, όταν η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση ήταν σε πλήρη εξέλιξη και μονοπωλούσε την ατζέντα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός, οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ αλλά και άλλων χωρών διέσωζαν τις άπληστες τράπεζές τους με τα χρήματα των φορολογουμένων. Μία από τις αφελέστερες αναγνώσεις εκείνης της διαδικασίας ήταν η εντύπωση ορισμένων πως το καπιταλιστικό σύστημα έπνεε τα λοίσθια. Σύντομα, βέβαια, έγινε αντιληπτό ότι οι κυβερνήσεις είχαν απλώς απαλλάξει τις τράπεζες από τις συνέπειες της απληστίας τους και ο καπιταλισμός έβγαινε αλώβητος από τη λαίλαπα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης.

Δέκα χρόνια μετά, το τοπίο έχει μεταμορφωθεί και το καπιταλιστικό σύστημα, μολονότι έχει κατισχύσει οποιουδήποτε εναλλακτικού οικονομικού και πολιτικού μοντέλου, βρίσκεται ξανά σε κρίση έχοντας καταστρέψει το περιβάλλον και έχοντας διευρύνει τις ανισότητες, οδηγώντας τις κοινωνίες στα όρια της απελπισίας. Δεν πρόκειται για ισχυρισμό της Αριστεράς. Είναι η διαπίστωση των πλέον πειστικών εκπρόσωπων του καπιταλιστικού συστήματος. Επενδυτές, επιχειρηματίες που κατέφθασαν μέσα στην εβδομάδα στο Νταβός για το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, τράπεζες και κεντρικές τράπεζες ακόμη και η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Το πιστοποίησε και η ατζέντα του φετινού Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ που έκλεισε τα 50 του χρόνια αναζητώντας λύσεις για την κλιματική αλλαγή και την ανισότητα. Η κλιματική αλλαγή με τους πάγους που λιώνουν στην Αρκτική και τις πυρκαγιές σε Αυστραλία  και  Σιβηρία, εκτόπισε φέτος την οικονομία στην ατζέντα στο Νταβός. Λίγο προτού φτάσουν στο χειμερινό θέρετρο της Ελβετίας οι εκπρόσωποι της παγκόσμιας οικονομικής και πολιτικής ελίτ, δινόταν στη δημοσιότητα εκτεταμένη έκθεση της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (BIS) που προειδοποιούσε ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να προκαλέσει την επόμενη χρηματοπιστωτική κρίση. Εξέφραζε μάλιστα την εκτίμηση ότι οι κεντρικές τράπεζες δεν διαθέτουν τα εργαλεία για να αντιμετωπίσουν κάτι που μπορεί να είναι η μεγαλύτερη οικονομική καταστροφή στην Ιστορία. Στο Νταβός τους περίμενε, άλλωστε, δημοσκόπηση της εταιρείας Edelman που διεξήχθη σε 28 χώρες για να τους ενημερώσει πως η δημοτικότητα του καπιταλιστικού συστήματος βρίσκεται σε ανησυχητικά χαμηλά επίπεδα, καθώς πλειοψηφούν όσοι πιστεύουν πως στη σημερινή του μορφή ο καπιταλισμός δεν εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον. Το 56% των πολιτών δηλώνει ότι σήμερα ο καπιταλισμός κάνει περισσότερο κακό παρά καλό. Αλλά το ποσοστό βρίσκεται στο ουδόλως ευκαταφρόνητο 69% όταν πρόκειται για τη δεύτερη οικονομία της Ευρωζώνης, τη Γαλλία, και δεν εκπλήσσει ότι εκτινάσσεται στο 75% όταν πρόκειται για τις ταχύτατα αναπτυσσόμενες χώρες της Ασίας.
Εν ολίγοις ο καπιταλισμός είναι αντιμέτωπος με μια πρωτοφανή υπαρξιακή απειλή, μια βόμβα που ο ίδιος έθεσε στα θεμέλιά του εδώ και πολλές δεκαετίες αλλά την ενεργοποίησε πριν από 40 χρόνια. Εχει προκαλέσει τη συστηματική καταστροφή του περιβάλλοντος με την ιλιγγιώδη αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής σε ανεπτυγμένο και αναπτυσσόμενο κόσμο και τις ανεξέλεγκτες εκπομπές καυσαερίων που αυτή συνεπάγεται. Βλέποντας τώρα τις συνέπειες επιχειρεί να επανορθώσει, με τις οικονομικές και πολιτικές ελίτ να εξετάζουν τα μέτρα που μπορούν να ελέγξουν την κλιματική αλλαγή. Ευθύνεται, άλλωστε, για μια άνευ προηγουμένου διεύρυνση των ανισοτήτων, μια μονομερή καταγγελία κάθε κοινωνικού συμβολαίου, που έχει φέρει τον ένα στους τρεις πολίτες των χωρών του ΟΟΣΑ στα όρια της φτώχειας. Εχει ανατρέψει όσες ισορροπίες διασφάλιζαν την κοινωνική συναίνεση επί δεκαετίες βάσει της πεποίθησης ότι το καπιταλιστικό σύστημα έδινε σε όλους ευκαιρίες για ευημερία.
Ασύμμετρη απειλή με ανυπολόγιστο κόστος η κλιματική αλλαγή
Για την παγκόσμια οικονομία η κλιματική αλλαγή αποτελεί, όπως ακριβώς και για την ανθρωπότητα, ασύμμετρη απειλή. Οπως ανάγλυφα εξηγεί στην έκθεση της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών ο διοικητής της Τράπεζας της Γαλλίας, Φρανσουά Βιλερουά ντε Γκαλό, «η κλιματική αλλαγή θέτει πρωτοφανείς προκλήσεις στις κοινωνίες και η κοινότητα των κεντρικών τραπεζών και εποπτικών αρχών δεν είναι προστατευμένη από τους κινδύνους που βρίσκονται ενώπιόν μας». Είναι, άλλωστε, σαφές ότι το οικονομικό κόστος της κλιματικής αλλαγής και των καταστροφών που ενδεχομένως θα επιφέρει, δεν μπορεί να υπολογιστεί παρά τις προσπάθειες προσέγγισής του.
Το Εθνικό Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο της Βρετανίας υπολογίζει, για παράδειγμα, πως η άνοδος της επιφάνειας της θάλασσας, ως συνεπακόλουθο των πάγων που λιώνουν, μπορεί μέχρι το 2100 να έχει κόστος έως και 14 τρισ. δολάρια ετησίως.
Και αυτό γιατί μέχρι το τέλος του αιώνα είναι πιθανόν να έχει καταστρέψει ευάλωτες υποδομές, μονάδες παραγωγής ενέργειας, εγκαταστάσεις διαχείρισης υδάτων, υπόγεια δίκτυα επικοινωνιών καθώς και υποδομές μεταφορών, λιμάνια και σιδηροδρομικούς σταθμούς. Μπορεί, άλλωστε, να προκαλέσει κρίση στην αγορά ακινήτων αλλά και στη γεωργία αν καταστήσει ακατάλληλες για καλλιέργεια τεράστιες εκτάσεις γης.
Καθώς η προβληματική για την κλιματική αλλαγή διεισδύει σταδιακά σε όλους τους κλάδους και σε όλα τα κλιμάκια της οικονομίας, καταγράφονται ασυνήθιστες πρωτοβουλίες. Η Τράπεζα της Αγγλίας ανακοίνωσε προσφάτως ότι θα υποβάλει για πρώτη φορά τις  τράπεζες και τις ασφαλιστικές της χώρας σε τεστ αντοχής σχετικά με μια σειρά σεναρίων φυσικών καταστροφών οφειλόμενων στην κλιματική αλλαγή.
Οπως έχουν, όμως, επισημάνει εμπειρογνώμονες και οικονομολόγοι, δύσκολα μπορεί κανείς να υπολογίσει πραγματικά το κόστος της κλιματικής αλλαγής, καθώς θα πρέπει να φανταστεί καταστάσεις που ενδεχομένως δεν έχει γνωρίσει ο πλανήτης, παρά μόνον πριν από εκατομμύρια χρόνια. Η Κριστίν Λαγκάρντ που ανέλαβε στα τέλη του 2019 πρόεδρος της ΕΚΤ, έχει εκφράσει την πρόθεση να δώσει προτεραιότητα στις αγορές πράσινων ομολόγων στο πλαίσιο του νέου προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης.
Η πρόεδρος της ΕΚΤ διαπληκτίστηκε μάλιστα στο Νταβός με τον Αμερικανό υπουργό Οικονομικών Στίβεν Μνούτσιν, όταν ζήτησε μακροπρόθεσμο σχεδιασμό των οικονομικών μοντέλων και υπολογισμό των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής σε βάθος τριακονταετίας. Ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών χαρακτήρισε ανέφικτους τους υπολογισμούς σε τέτοιο βάθος χρόνου, ενώ παράλληλα τάχθηκε κατά της επιβολής φόρου στα ρυπογόνα καύσιμα με το επιχείρημα ότι «θα είναι ένας φόρος που θα επιβληθεί στους σκληρά εργαζόμενους». Η Τράπεζα προτίθεται, άλλωστε, να συνεκτιμήσει το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής στην αναθεώρηση της νομισματικής της πολιτικής που εγκαινίασε αυτές τις ημέρες και σκοπεύει να ολοκληρώσει μέχρι το τέλος του έτους.
Την ίδια στιγμή εντείνεται η κοινωνική πίεση προς όλους τους κλάδους της οικονομίας για στροφή στην καθαρή ενέργεια και τα ανακυκλώσιμα υλικά. Από τους οίκους υψηλής ραπτικής και ειδών πολυτελείας όπως οι Prada και Luis Vuitton μέχρι τους επενδυτικούς κολοσσούς όπως η BlackRock, επιχειρήσεις και βιομηχανίες σπεύδουν να διασφαλίσουν τα περιβαλλοντικά εχέγγυά τους.
Στο όριο της φτώχειας ο ένας στους τρεις πολίτες στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ
«Νομίζω ότι όλοι αντιλαμβάνονται πλέον πως η παλιά ιδέα της μεγιστοποίησης των κερδών, του πλούτου για τους μετόχους, δηλαδή η παλιά αντίληψη του Μίλτον Φρίντμαν, ανήκει πλέον στο παρελθόν». Με τη δήλωσή του αυτή ο Μορίς Λεβί, πρόεδρος του διαφημιστικού ομίλου Publicis Group, σκιαγράφησε από το βήμα του Νταβός την άποψη που, επιφανειακά τουλάχιστον, ασπάζεται πλέον μεγάλη μερίδα του επιχειρηματικού κόσμου. Την άποψη που θέλησε να προωθήσει ο Κλάους Σβαμπ, ιδρυτής και ιθύνων νους του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, που το οργάνωσε για πρώτη φορά πριν από 50 χρόνια: ότι οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να έχουν ως μόνο διακηρυγμένο στόχο το κέρδος αλλά οφείλουν να μεριμνούν για το συμφέρον της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των υπαλλήλων τους.
Η εταιρεία με το «βαρόμετρο Εντελμαν» ενημέρωσε φέτος τους παρευρισκομένους στο Νταβός ότι πλειοψηφούν σήμερα όσοι πιστεύουν πως ο καπιταλισμός δεν λειτουργεί προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος. Οι συντάκτες της σχετικής έρευνας δήλωσαν μάλιστα πως αποφάσισαν να εκπονήσουν έρευνα με θέμα τις απόψεις της διεθνούς κοινής γνώμης για τον καπιταλισμό, επειδή τα τελευταία χρόνια τα στατιστικά στοιχεία έδειχναν συνεχώς διευρυνόμενες ανισότητες. Σειρά από έρευνες φέρουν πράγματι τον ένα στους τρεις πολίτες των χωρών του ΟΟΣΑ να βρίσκεται στα όρια της φτώχειας και τις αυξήσεις των μισθών την τελευταία διετία, πάντα στις χώρες του ΟΟΣΑ, να μην αντιπροσωπεύουν παρά το μισό ποσοστό των αντίστοιχων πριν από μια δεκαετία. Τα πορίσματα της Edelman δεν εκπλήσσουν όταν στην έδρα του σύγχρονου φιλελευθερισμού, τις ΗΠΑ, πρόσφατη δημοσκόπηση της εταιρείας Gallup φέρει το 51% των νέων 18 έως 29 ετών να προτιμά τον σοσιαλισμό παρά τον καπιταλισμό. 
Η εντεινόμενη δυσφορία έχει προβληματίσει την επιχειρηματική και οικονομική ελίτ προκαλώντας ένα κύμα, φαινομενικής τουλάχιστον, ευαισθητοποίησης και ένα κλίμα συναγερμού για την ανάγκη να γίνει ξανά ο καπιταλισμός χρήσιμος για την πλειονότητα των ανθρώπων. Μεγιστάνες όπως ο Μπιλ Γκέιτς και ο Γουόρεν Μπάφετ ζητούν να αυξηθεί η φορολογία στον μεγάλο πλούτο, συχνά επισημαίνοντας πως οι ίδιοι πληρώνουν λιγότερους φόρους από τους υπαλλήλους τους. Εχουν ακολουθήσει οι εκκλήσεις χρυσοπληρωμένων επιχειρηματιών και στελεχών επιχειρήσεων. Προ μηνών, ο Τζέιμι Ντίμον, διευθύνων σύμβουλος του αμερικανικού επενδυτικού κολοσσού JPMorgan Chase, που το 2019 εισέπραξε ως αμοιβή 31,5 εκατ. δολάρια, εξέφρασε τον προβληματισμό του για τον εκφυλισμό του αμερικανικού ονείρου και κάλεσε τις επιχειρήσεις να αναλάβουν δράση για να ξαναγίνει ρεαλιστικό.
Με διαφορά ολίγων ημερών ο ιδρυτής του μεγαλύτερου hedge fund στον κόσμο, του Bridgewater Associates, που διαχειρίζεται περιουσιακά στοιχεία αξίας 17 δισ. δολαρίων, ο Ρέι Ντάλιο, εξέδωσε μανιφέστο στο οποίο καταγγέλλει το καπιταλιστικό σύστημα και επισημαίνει πως πρέπει «είτε να εξελιχθεί είτε να πεθάνει». Για τους ηττημένους του καπιταλιστικού συστήματος οι διακηρύξεις των βαθύπλουτων και των χρυσοπληρωμένων στελεχών επιχειρήσεων εμπνέουν αναπόφευκτα επιφυλακτικότητα σε ό,τι αφορά την ειλικρίνειά τους. Με μια πιο προσεκτική ανάγνωση, πάντως, μπορεί κανείς να διαγνώσει την ανησυχία για την επιβίωση του καπιταλιστικού συστήματος. Πολλώ δε μάλλον όταν και το αμερικανικό περιοδικό Foreign Affairs, το οποίο σε μεγάλο βαθμό απηχεί προβληματισμούς του αμερικανικού κατεστημένου, έχει αφιερώσει το τεύχος του Ιανουαρίου στο μέλλον του καπιταλισμού.
Δυσφορούν οι νέοι
Περιγράφοντας την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της δυσφορίας για την ανισότητα, ο Κλάους Σβαμπ, ιδρυτής του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, τόνισε σε πρόσφατο άρθρο του πως «σήμερα οι νεότερες γενιές απλώς δεν δέχονται ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να επιδιώκουν το κέρδος εις βάρος του περιβάλλοντος και της ευρύτερης κοινωνικής ευημερίας».
Συμβαίνει ήδη
Σε έρευνα για την κλιματική αλλαγή, η φιλανθρωπική οργάνωση Christian Aid επισημαίνει ότι «ακόμη και τώρα μιλάμε συχνά σαν να είναι ένα πρόβλημα που αφορά το μέλλον, καθώς γνωρίζουμε πως οι επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι τόσο καταστρεπτικές ώστε δεν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια ότι συμβαίνει ήδη».
Αμφισβήτηση 
Παρουσιάζοντας στο Νταβός το βαρόμετρο της εταιρείας Edelman, που προδίδει ότι πλειοψηφούν σήμερα όσοι πιστεύουν πως ο καπιταλισμός δεν εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον, ο Ντέιβιντ Μπερσόφ, ερευνητής της εταιρείας, τόνισε πως «οι άνθρωποι αμφισβητούν σήμερα αν ο κόσμος στον οποίο ζούμε είναι ο κατάλληλος για να τους εγγυηθεί ένα καλό μέλλον».

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.