Antinazi zone: Παρουσίαση της έρευνας του Παρατηρητηρίου για τον φασιστικό και ρατσιστικό λόγο στα ΜΜΕ

Την Πέμπτη 19 Μαρτίου στο κτίριο της ΕΣΗΕΑ, παρουσιάστηκε η έρευνα που πραγματοποίησε το Παρατηρητήριο για τον Φασιστικό και Ρατσιστικό λόγο στα ΜΜΕ.

Την παρουσίαση έκαναν η Ελευθερία Κουμάντου (δημοσιογράφος στον Αθήνα 9,84 και συντονίστρια του Παρατηρητηρίου για τον Φασιστικό και Ρατσιστικό λόγο στα ΜΜΕ), ο Χάρης Σαββίδης (δημοσιογράφος και συντονιστής του Παρατηρητηρίου για τον Φασιστικό και Ρατσιστικό λόγο στα ΜΜΕ), η Αναστασία Τσουκαλά (αναπληρώτρια καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο Paris 11) και η Χριστίνα Ζαχοπούλου (φωτορεπόρτερ, Ένωση Φωτορεπόρτερ Ελλάδας)

Η έρευνα έγινε την προεκλογική περίοδο, το Μάιο του 2014, που σαν στόχο είχε να διερευνήσει τον τρόπο κάλυψης θεμάτων σχετικά με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες από τον Τύπο.

Παραθέτουμε τα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα:

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ

ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

1. Κατηγοριοποίηση των κριτηρίων

Για τις ανάγκες της ανάλυσης, τα κριτήρια του οδηγού αξιολόγησης υπάχθηκαν σε δύο κατηγορίες. Θα αναφερόμαστε εφεξής στις κατηγορίες αυτές κρατώντας όμως κατά νου ότι, στην πραγματικότητα, δεν είναι διακριτές αφού τα επιμέρους στοιχεία τους παραπέμπουν σε ένα ενιαίο, αέναα διαμορφούμενο πλέγμα πολυεπίπεδων και αλληλένδετων σχέσεων μεταξύ των εφημερίδων και του αναγνωστικού τους κοινού.

1.1. Ιδεοληπτική ενημέρωση – Ηγεμονικός δημοσιογραφικός λόγος

Τέσσερα κριτήρια (ισορροπία, γενικεύσεις, απλουστεύσεις, απεύθυνση σε ειδικούς) επιτρέπουν κυρίως να αντιληφθούμε τον βαθμό απόκλισης των εφημερίδων από μια ιδεοληπτικού τύπου ενημέρωση βασισμένη ενδεχομένως στην παράλληλη υιοθέτηση ενός ηγεμονικού δημοσιογραφικού λόγου.

1.2. Κανόνες δεοντολογίας – Ιδεολογικό υπόβαθρο

Τέσσερα κριτήρια (επιθετικές απόψεις, πηγές, ορολογία, κατηγοριοποίηση) επιτρέπουν κυρίως να αντιληφθούμε τον βαθμό απόκλισης των εφημερίδων από τους κανόνες δεοντολογίας και την επιρροή που υφίστανται από ένα ρατσιστικό ιδεολογικό υπόβαθρο.

2. Ομαδοποίηση των εφημερίδων

Η επιθυμία να εξαχθούν γενικότερα συμπεράσματα και, παράλληλα, να αποφευχθεί η στοχοποίηση συγκεκριμένων εντύπων μάς οδήγησε σε μια λογική ομαδοποίησης των εφημερίδων που αναλύσαμε. Επιλέξαμε ως πλέον πρόσφορο κριτήριο ομαδοποίησης την πολιτική ταυτότητα του εκάστοτε εντύπου.

2.1. Δεξιά

Ελεύθερος Τύπος, Real, Καθημερινή, Κυριακάτικη Καθημερινή

2.2. Κέντρο

Νέα, Έθνος, Βήμα

2.3. Αριστερά

Ελευθεροτυπία, Εφημερίδα των Συντακτών

2.4. Δεξιά+

Δημοκρατία, Πρώτο Θέμα, Παραπολιτικά

3. Στατιστική άμβλυνση διαφορών

Η ομαδοποίηση αμβλύνει, εξ ορισμού, τις διαφορές των εφημερίδων της κάθε ομάδας με αποτέλεσμα ορισμένες να αδικούνται ή να ευνοούνται ως προς την κάλυψη των επιμέρους θεμάτων προς αξιολόγηση. Παραδείγματος χάρη, το ποσοστό απεύθυνσης σε ειδικούς εντός μίας ομάδας (κέντρο) κυμαίνεται από 100% σε μία εφημερίδα έως 0% σε άλλη εφημερίδα. Σε άλλη ομάδα (αριστερή), το ποσοστό γενικεύσεων κυμαίνεται από 0% έως 43%, και ούτω καθεξής.

Οι αποκλίσεις αυτές μπορεί να αντανακλούν τη θέση της εφημερίδας, ή να είναι συγκυριακές στο βαθμό που μια εφημερίδα ενδέχεται να έχει πολύ μεγαλύτερο αριθμό άρθρων από μία άλλη της ίδιας ομάδας κατά την περίοδο που εξετάζουμε – πράγμα που αυξάνει τις πιθανότητες ρατσιστικού ατοπήματος, στρεβλώνοντας τη σύγκριση.

AΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

1. Δεξιά

Οι εφημερίδες αυτές χαρακτηρίζονται από

- σχετικά υψηλά έως υψηλά ποσοστά παραβίασης των κανόνων δεοντολογίας και επιρροής από ρατσιστικό ιδεολογικό υπόβαθρο

- σχετικά υψηλά έως υψηλά ποσοστά γενικεύσεων/απλουστεύσεων

- σχετικά χαμηλό ποσοστό απεύθυνσης σε ειδικούς.

Ο ρατσιστικός λόγος εμφανίζεται ως απόρροια μιας τακτικής παραβίασης των κανόνων δεοντολογίας, σαφώς συνδεδεμένης με ρατσιστικό ιδεολογικό υπόβαθρο.

Οι ρατσιστικές θέσεις προωθούνται στα πλαίσια μιας συχνά ιδεοληπτικής ενημέρωσης, η οποία επιδιώκει να επηρεάσει το αναγνωστικό κοινό αποδίδοντας ηγεμονική θέση στον δημοσιογραφικό λόγο κατά την αναπαράσταση του μεταναστευτικού.

2. Κέντρο

Οι εφημερίδες αυτές χαρακτηρίζονται από

- πολύ χαμηλά έως σχετικά χαμηλά ποσοστά παραβίασης κανόνων δεοντολογίας και επιρροής από ρατσιστικό ιδεολογικό υπόβαθρο

- σχετικά χαμηλά ποσοστά γενικεύσεων/απλουστεύσεων

- πολύ χαμηλό ποσοστό απεύθυνσης σε ειδικούς.

Η προβολή ρατσιστικών στερεοτύπων είναι πρωτίστως απόρροια μιας χαλαρής τήρησης κανόνων δεοντολογίας, όχι στενά συνδεδεμένης με ρατσιστικό ιδεολογικό υπόβαθρο.

Ο ρατσιστικός λόγος διαποτίζει το αναγνωστικό κοινό χάρη στην ηγεμονική θέση που κατέχει εν γένει, ως δημοσιογραφικός λόγος, κατά την αναπαράσταση του μεταναστευτικού.

3. Αριστερά

Οι εφημερίδες αυτές χαρακτηρίζονται από

- μηδενικό έως πολύ υψηλό ποσοστό γενικεύσεων/απλουστεύσεων

- σχετικά χαμηλό ποσοστό απεύθυνσης σε ειδικούς.

Η αντίθεση μεταξύ πολιτικής ταυτότητας των εφημερίδων αυτών και υιοθέτησης ρατσιστικών στερεοτύπων υποδηλώνει πιθανότατα την ισχύ ενός κυρίαρχου ιδεολογικού σχήματος στην ελληνική κοινωνία. Ο ρατσισμός είναι τόσο διάχυτος που καταλήγει να καθίσταται ανεπαίσθητος, αν όχι αόρατος, ακόμα και σε κύκλους που συνειδητά τον αντιμάχονται. Η ύπαρξη ρατσιστικού λόγου σε αριστερές εφημερίδες είναι επίσης δηλωτική μιας χαλαρής τήρησης των κανόνων δεοντολογίας, πράγμα που εγείρει το θέμα της επιρροής που ασκούν εν προκειμένω οι δημοσιογραφικές ρουτίνες.

Η αναπαράσταση του μεταναστευτικού υπακούει συχνά στους κλασικούς κανόνες της ιδεοληπτικής ενημέρωσης η οποία, ιδίως κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, κατέστη δεσπόζουσα διότι ενισχύθηκε από τον παραγκωνισμό των εναλλακτικών προς τους δημοσιογράφους έγκριτων φωνών.

4. Δεξιά+

Οι εφημερίδες αυτές χαρακτηρίζονται από

- πολύ υψηλά ποσοστά παραβίασης κανόνων δεοντολογίας και επιρροής από ρατσιστικό ιδεολογικό υπόβαθρο

- πολύ υψηλό ποσοστό γενικεύσεων/απλουστεύσεων

- μηδενικό ποσοστό απεύθυνσης σε ειδικούς.

Ο ρατσιστικός λόγος είναι απόρροια μιας συστηματικής παραβίασης των κανόνων δεοντολογίας, στενά συνδεδεμένης με ρατσιστικό ιδεολογικό υπόβαθρο.

Οι ρατσιστικές θέσεις προωθούνται στα πλαίσια μιας έντονα ιδεοληπτικής ενημέρωσης, η οποία επιδιώκει να ενισχύσει την επιρροή της στο αναγνωστικό κοινό μονοπωλώντας τον λόγο κατά την αναπαράσταση του μεταναστευτικού.