Μια δημόσια σφαλιάρα, αλλά χιλιάδες κρυφές πράξεις βίας

....Ηξερα ακριβώς σε τι έμπλεκα και είμαι μπερδεμένη από το γεγονός ότι ήθελα να τον παντρευτώ. Υπήρχαν δύο είδη κακοποιήσεων ή μάλλον τρία.

Υπήρχαν οι βρισιές, υπήρχε το ξέσκισμα της προσωπικότητάς μου. Και ύστερα ήταν το τρίτο είδος, η σωματική κακοποίηση: να με χτυπά ή να κάθεται επάνω μου και να με βρίζει... και να με χτυπά.

Ετσι, υπήρχαν τρία είδη κακοποιήσεων και μερικές φορές έρχονταν όλα μαζί.

Μπερδεύονται όλα στο μυαλό μου, όταν προσπαθώ να κοιτάξω πίσω και να ξεδιαλύνω αν ήρθαν έτσι σιγά σιγά ή υπήρχαν πάντα.

(Λένορ Ουόκερ, «Η κακοποιημένη γυναίκα», εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα)

Μια γυναίκα κακοποιείται από τον σύζυγό της ενώπιον των παιδιών της σε δημόσια εκδήλωση, ενώ το περιστατικό καταγράφεται σε βίντεο και ταχύτατα κοινοποιείται σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ιστοσελίδες.

Στις περισσότερες δε των περιπτώσεων το πρόσωπο της γυναίκας δεν αποκρύβεται.

Ποικίλα σχόλια συνοδεύουν την αναπαραγωγή της ντροπιαστικής σκηνής, με την πλειονότητα των σχολιαστών να εγκαλεί τη γυναίκα για την παθητικότητά της.

Δεν απουσιάζουν βεβαίως και αυτοί που θεωρούν το γεγονός ήσσονος σημασίας και πως «μια σφαλιάρα δεν συνιστά, βρε αδελφέ, και κακοποίηση».

Η αναταραχή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξαντλείται εντός ολίγων ημερών.

Η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων εκδίδει ανακοίνωση στην οποία επισημαίνεται το αυτονόητο: «Ενας άνθρωπος που φέρεται έτσι μπροστά σε τόσο κόσμο τι είναι ικανός να κάνει πίσω από τις κλειστές πόρτες του σπιτιού του;».

Τι συμβαίνει, αλήθεια, πίσω από τις κλειστές πόρτες των σπιτιών;

Το 2014 διενεργείται από το FRA (European Union Agency for Fundamental Rights) πανευρωπαϊκή έρευνα με θέμα τη βία κατά των γυναικών η οποία βασίστηκε στις συνεντεύξεις 42.000 γυναικών από τα 28 κράτη-μέλη της Ε.Ε.

Οπως επισημαίνεται στην έκθεση:

« [...]αυτό που προκύπτει είναι μια εικόνα εκτεταμένης κακοποίησης η οποία επηρεάζει τις ζωές πολλών γυναικών αλλά συστηματικά δεν καταγγέλλεται στις Αρχές.

Για παράδειγμα, μία στις δέκα γυναίκες έχει υποστεί κάποια μορφή βίας από την ηλικία των 15 ετών και άνω, ενώ μία στις 20 έχει πέσει θύμα βιασμού.

Μία στις πέντε γυναίκες έχει υποστεί σωματική και/ή σεξουαλική βία από νυν ή τέως σύντροφο και μία στις 10 γυναίκες δηλώνει ότι βίωσε κάποια μορφή σεξουαλικής βίας από ενήλικα πριν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας της.

Ωστόσο, μόλις το 14% των γυναικών κατήγγειλαν στην αστυνομία το πιο σοβαρό περιστατικό βίας από στενό σύντροφο. Η κλίμακα της βίας κατά των γυναικών δεν αντικατοπτρίζεται επομένως στα επίσημα στοιχεία».

Επίσης: «Περίπου 13 εκατομμύρια γυναίκες στην Ε.Ε. έχουν πέσει θύματα σωματικής βίας κατά τους 12 μήνες που προηγήθηκαν των συνεντεύξεων της έρευνας... Μία στις τρεις γυναίκες (32%) έχει πέσει θύμα ψυχολογικής κακοποίησης από στενό σύντροφο. Συνολικά 43% έχουν βιώσει κάποια μορφή ψυχολογικής βίας από στενό σύντροφο. Κατά μέσο όρο το 39% των γυναικών στην Ε.Ε. δηλώνουν ότι γνωρίζουν άλλες γυναίκες που είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας στο περιβάλλον τους».

Και στην Ελλάδα; Η έμφυλη βία στη χώρα μας κρύβεται πίσω από τα κλειστά παντζούρια.

Σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας του FRA, οι γυναίκες στην Ελλάδα δεν ζητούν βοήθεια, με περισσότερες από τις μισές να επιλέγουν να χειριστούν το θέμα μόνες τους ή με τη βοήθεια κάποιου συγγενή ή φίλου.

Μάλιστα το 21% των γυναικών πιστεύουν ότι κανένας φορέας δεν θα κάνει ή δεν μπορεί να κάνει τίποτα. Και αυτό είναι εξόχως ανησυχητικό.

«Η εμπειρία έχει δείξει ότι το φαινόμενο της βίας απέναντι στις γυναίκες είναι πιο εκτεταμένο από αυτό που δείχνουν οι αριθμοί. Και αυτό διότι ακόμη και σήμερα το θέμα αυτό αποτελεί ταμπού και είναι πολλά τα θύματα που δεν μιλούν και δεν το αντιμετωπίζουν» τονίζει ο κοινωνιολόγος Λεωνίδας Νοϊτσάκης στην ιστοσελίδα του Καταφυγίου Γυναίκας-Κέντρο Στήριξης Κακοποιημένων Γυναικών που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη.

Στην τηλεφωνική γραμμή SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Ισότητας έχουν δεχτεί από την έναρξη της λειτουργίας της το 2011 28.114 κλήσεις και 391 ηλεκτρονικά μηνύματα, ενώ το 82% των περιπτώσεων αφορούσε περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας.

Ο κύκλος της βίας

Milada Vigerova

«Η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο» σημειώνει στην «Εφ.Συν.» η Γλυκερία Τσοπανίδου, κοινωνική λειτουργός του Καταφυγίου της Γυναίκας.

«Δεν είναι κοινά τα χαρακτηριστικά των γυναικών που συνιστούν τον κορμό των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας. Εν ολίγοις δεν υπάρχει ένας κοινός τόπος ως προς την οικονομική τους κατάσταση, το μορφωτικό επίπεδο και την ηλικία τους» προσθέτει.

Οσες έρευνες έχουν διεξαχθεί για το θέμα της έμφυλης βίας καταδεικνύουν αυτό ακριβώς.

Οτι δηλαδή πρόκειται για ένα φαινόμενο διαταξικό, καθώς εκδηλώνεται σε όλες τις τάξεις, σε όλα τα μορφωτικά επίπεδα, ενώ η χρήση ουσιών και αλκοόλ στην πραγματικότητα αφορά περιορισμένο αριθμό περιπτώσεων στην εκδήλωση της έμφυλης βίας.

«Επί της ουσίας το αλκοόλ δεν υπερβαίνει το 10% των περιπτώσεων» τονίζει η κ. Τσοπανίδου.

Ως προς τα θύματα της κακοποίησης, σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώνεται πως προέρχονται από οικογενειακά περιβάλλοντα στα οποία επικρατούσε βία, διευκρινίζει στην «Εφ.Συν.» η κοινωνική λειτουργός.

«Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για τη μαθημένη αβοηθησία (Learned Helplessness, το άτομο που έχει μάθει να μη βοηθάει τον εαυτό του, που θεωρεί ότι δεν ελέγχει τίποτα), που ενισχύεται στο έπακρο όταν αυτές οι γυναίκες επιχειρούν να μιλήσουν γι' αυτό που τους συμβαίνει ή στις περιπτώσεις που απευθύνονται στα αστυνομικά τμήματα και αποθαρρύνονται.

Αισθάνονται εντελώς αβοήθητες, αδύναμες και με έλλειψη εμπιστοσύνης προς τον εαυτό τους. Η αυτοεκτίμησή τους μέσω αυτού του κύκλου βίας που υφίστανται πέφτει στο ναδίρ.

Αρνούνται τον θυμό τους, ενοχοποιούνται και θυματοποιούνται. Κυριαρχεί δε η ντροπή και το γεγονός της ενδοοικογενειακής βίας αποκρύβεται ακόμη και από τα πιο κοντινά τους πρόσωπα.

Επίσης συχνά οι γυναίκες-θύματα βίας ελπίζουν ότι η κατάσταση θα βελτιωθεί εάν οι ίδιες είναι πιο προσεκτικές, πιο καλές, όμως κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί αν ο θύτης της υπόθεσης δεν επιλέξει να ακολουθήσει θεραπευτικό πρόγραμμα.

Ως προς το πότε αποφασίζουν να ξεφύγουν από αυτόν τον φαύλο κύκλο της βίας, η κατάσταση διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο, καθώς καθένας έχει το δικό του προσωπικό όριο.

Ετσι σου απαντούν, "αποφάσισα να φύγω τώρα γιατί έχω μεγαλώσει ή οι αντοχές μου έχουν περιοριστεί" και πολύ συχνά αποφασίζουν να αποδράσουν από αυτή την κατάσταση καθώς συνειδητοποιούν ότι τα παιδιά τους αναπαράγουν αντίστοιχες συμπεριφορές βίας ή εκδηλώνουν ψυχολογικές διαταραχές», συμπληρώνει η κ. Τσοπανίδου.

Elisabetta Foco

«Αν επικαλεστούν το δικαίωμα της ελευθερίας για να ξεφύγουν από μια βίαιη κατάσταση, κατηγορούνται για τη διάλυση της οικογένειάς τους.

Είναι ελεύθερες να ζήσουν μόνες αλλά δεν παίρνουν την ίδια αμοιβή με τους άντρες για την ίδια δουλειά.

Ενθαρρύνονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους αλλά κακοποιούνται αν εκφράσουν θυμό. Εχουν το ίδιο δικαίωμα με τους άντρες στην επιδίωξη της ατομικής ευτυχίας, αλλά τα δικαιώματα των συζύγων τους και των παιδιών τους έρχονται πρώτα.

Κατηγορούνται ότι δεν ζητούν βοήθεια αλλά όταν το κάνουν τις συμβουλεύουν να γυρίσουν σπίτι τους και να σταματήσουν τη λαθεμένη τους συμπεριφορά που αναγκάζει τους άνδρες να τις δέρνουν.

Οχι μόνο είναι υπεύθυνες για τη δική τους κακοποίηση, αλλά πρέπει επίσης να αναλάβουν την ευθύνη για τη διανοητική υγεία των δραστών.

Αν ήταν καλύτερες, θα έβρισκαν έναν τρόπο να αποφύγουν να γίνουν θύματα - και πάει λέγοντας...

Είναι λοιπόν ανάγκη να εξετάσουμε τους στερεότυπους μύθους που μας εμποδίζουν να καταλάβουμε το πρόβλημα...

Είναι βέβαιο πως η κοινωνικοποίηση των μικρών παιδιών στους ρόλους των φύλων προετοιμάζει τις γυναίκες να γίνουν θύματα των αντρών, αντίθετα με τους άντρες που τους προετοιμάζει στην άσκηση βίας κατά των γυναικών...»

(Λ. Ουόκερ, «Η κακοποιημένη γυναίκα»).

Σε ό,τι αφορά τον άνδρα-θύτη, συνηθέστατα, όπως μας εξηγεί η κ. Τσοπανίδου:

«Εχουν υπάρξει οι ίδιοι θύματα βίας κατά την παιδική τους ηλικία ή ήταν μάρτυρες βίας στο περιβάλλον τους. Εχουν μεγάλες δυσκολίες ως προς την έκφραση του συναισθήματός τους με υγιή τρόπο. Κυρίως δηλαδή έχουν σοβαρά προβλήματα συναισθηματικής ωριμότητας. Αρνούνται την ευθύνη τους για την κατάσταση, καθώς πιστεύουν ότι δεν φταίνε οι ίδιοι, ενώ το κομβικό στοιχείο της συμπεριφοράς τους είναι ο έλεγχος και η εξουσία. Για να επιβληθούν επομένως κάνουν χρήση της φυσικής τους δύναμης αφού, σύμφωνα με τη δική τους αντίληψη, μόνο έτσι μπορούν να επιβληθούν. Βεβαίως και εμφορούνται από αναχρονιστικές αντιλήψεις σε ό,τι αφορά τον ρόλο των δύο φύλων, ενώ εκδηλώνουν είτε χαμηλή αυτοεκτίμηση είτε υψηλά επίπεδα αλαζονείας».

Το κυριότερο όμως είδος βίας που βιώνουν τα θύματα, όπως σημειώνεται στην ιστοσελίδα του Καταφυγίου, είναι ο φόβος του επικείμενου κακού.

Αυτή η ψυχολογική βία, που είναι χειρότερη από το βρίσιμο ή το καθαυτό ξύλο, προκαλεί τη σταδιακή ψυχολογική και σωματική φθορά του θύματος, οδηγεί στη θυματοποίηση, την αίσθηση δηλαδή του θύματος ότι του αξίζουν αυτά που βιώνει και ότι δεν μπορεί ή και δεν πρέπει να βγει από αυτήν την άκρως νοσηρή κατάσταση.

Επίσης, στο φαινόμενο της κακοποίησης, έχουμε στον νου μας μόνο τη σκηνή της κακοποίησης, αγνοώντας πως το ίδιο το επεισόδιο της κακοποίησης είναι μέρος ενός ευρύτερου κύκλου με τρεις ξεχωριστές φάσεις:

Στην πρώτη φάση δημιουργείται η ένταση, ενώ η γυναίκα για να αποφύγει την κακοποίηση προσπαθεί να ικανοποιήσει τον σύντροφό της, να αρνηθεί τον θυμό της ή και να τον δικαιολογήσει.

Στη δεύτερη φάση η κατάσταση ξεφεύγει από κάθε έλεγχο και η γυναίκα κακοποιείται.

Στην τρίτη φάση, ο δράστης αλλάζει εντελώς, καθώς γυρνά μετανιωμένος, απόλυτα ευγενικός, ισχυριζόμενος πως υπεραγαπά τη σύντροφό του και πως ήταν ένα λάθος της στιγμής.

Ουσιαστικά αυτή είναι και η φάση θυματοποίησης για τη γυναίκα.

Πολλές φορές μεσολαβεί ένα αρκετά μεγάλο διάστημα ηρεμίας στο οποίο η γυναίκα πραγματικά νιώθει πως όλα έχουν αλλάξει και πως δεν απειλείται πια ώστε να είναι επιτακτική η ανάγκη να φύγει από αυτή τη σχέση.

Σε κάθε περίπτωση, αν η κακοποίηση συμβεί μία φορά, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ξανασυμβεί.

Σε πολλές δε περιπτώσεις τα θύματα χάνουν τη ζωή τους καθώς η βία κλιμακώνεται.

Η πρώτη φορά δυστυχώς σχεδόν ποτέ δεν είναι και η τελευταία.

Ακούσιες νοσηλείες

Zach Guinta

To θέμα της ενδοοικογενειακής βίας αντιμετωπίστηκε νομοθετικά με τον Ν. 3500 του 2006. Και ενώ θεωρήθηκε ένα σημαντικό βήμα για την αντιμετώπιση του φαινομένου, πλέον από νομικούς και φεμινιστικές οργανώσεις ζητείται η τροποποίησή του καθώς διαπιστώνονται πολλές αρρυθμίες στην εφαρμογή του.

Οπως μας εξηγεί ο νομικός Θοδωρής Ζέης:

«Ούτε ο τρόπος αντιμετώπισης στα αστυνομικά τμήματα άλλαξε δραστικά ούτε η δικαστική έδρα εμφανίζεται φιλικότερη έναντι των θυμάτων κακοποίησης.

Παράλληλα, ο νόμος προβλέπει την αναστολή της ποινικής δίωξης εάν ο θύτης αποδεχτεί την παρακολούθηση θεραπευτικού προγράμματος.

Ομως τέτοια προγράμματα δεν υπάρχουν, με αποτέλεσμα να παραπέμπονται για θεραπεία ζευγαριού, που συνιστά λανθασμένη ανάγνωση της νομοθεσίας.

Αρκετά καλύτερη πάντως είναι η αντιμετώπιση της έδρας ως προς τις προσωρινές διαταγές και τα ασφαλιστικά μέτρα».

Ο Θ. Ζέης, η Αγγελική Σεραφείμ και η Τζίνα Καρπαθάκη διενήργησαν έρευνα για τις δυσλειτουργίες της νομοθεσίας για το Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών ΔΙΟΤΙΜΑ.

Οπως προκύπτει, σε ό,τι αφορά την αστυνομία, καταγράφονται περιπτώσεις αποθάρρυνσης του θύματος είτε μέσω της απαίτησης παραβόλου, που δεν απαιτείται εν προκειμένω, είτε με την προειδοποίηση ότι μπορεί να γίνουν εκατέρωθεν μηνύσεις με αποτέλεσμα το θύμα να καταλήξει στο κρατητήριο.

Συχνά δε στην πράξη καταργείται η αυτεπάγγελτη διαδικασία που προβλέπει η νομοθεσία. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι τα αστυνομικά όργανα γίνονται μάρτυρες επεισοδίων ή τους καταγγέλλονται προφορικά.

Σε πολλές επίσης περιπτώσεις δεν ενημερώνουν τα θύματα ότι απαιτείται ιατροδικαστική εξέταση αλλά τους δίνουν την «επιλογή» να μην υποβληθούν και σε αυτή την «πρόσθετη βάσανο», η παράλειψη όμως της οποίας αποδυναμώνει σημαντικά μια ποινική δικογραφία για σωματική βλάβη, ενώ στα αστυνομικά τμήματα της επαρχίας η δεσμευτικότητα των κοινωνικών σχέσεων ως φαίνεται κατισχύει της αντίστοιχης του νόμου.

Σοκ προκαλεί η καταγραφή των ακούσιων νοσηλειών και των συνακόλουθων ψυχιατρικών εκτιμήσεων που προκύπτουν σε υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας ως προς την ευκολία με την οποία αποφασίζονται.

Αναφέρθηκε από στέλεχος του ΕΚΚΑ (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης) «η διεκπεραίωση ψυχιατρικής εκτίμησης σε ξενώνα στις 12 τα μεσάνυχτα με εντολή εισαγγελέα, παρουσία ανήλικου παιδιού, ενώ δύο από τις ωφελούμενες του προγράμματος είχαν συλληφθεί με σκοπό την ψυχιατρική εκτίμηση, χωρίς να προκύψει ψυχιατρικό πρόβλημα τελικά και παρότι δεν είχαν ιστορικό ψυχιατρικού προβλήματος».

Επίσης καταγράφηκε επανειλημμένα «η αμφισβήτηση της αξιοπιστίας του θύματος από την έδρα με το επιχείρημα ότι απουσίαζαν παλαιότερες καταγγελίες στην αστυνομία ενώ το θύμα επικαλούνταν χρόνια και συστηματική κακοποίηση. Ωστόσο η ψυχολογία του θύματος ενδοοικογενειακής βίας καθιστά εύλογη την αποχή από νομικές ενέργειες αφού ακριβώς η χρόνια και συστηματική βία συνάδει με την ανοχή του θύματος...»

Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης

H σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης, γνωστή ως Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για τη βία κατά των γυναικών, που έχει ήδη υπογραφεί από 44 χώρες και κυρωθεί από 22, θεωρείται ένα ολοκληρωμένο και πρακτικό νομικό εργαλείο για την αντιμετώπιση του φαινομένου.

Οπως σημειώνει στην «Εφ.Συν.» η γνωστή φεμινίστρια-ακτιβίστρια Σίσσυ Βωβού, υπεύθυνη της διαδικτυακής σελίδας Mov.gr, φεμινιστικές οργανώσεις αποδύθηκαν σε έναν αγώνα δρόμου για την κύρωσή της και από τη χώρα μας.

Ετσι, μεταξύ Απριλίου και Μαΐου επισκέφθηκαν το υπουργείο Δικαιοσύνης και τα κόμματα της Βουλής για το θέμα αυτό.

Οπως προέκυψε, τόσο το υπουργείο, και συγκεκριμένα η γ.γ. Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, κ. Γιαννακάκη, όσο και τα κόμματα κατανοούν την ανάγκη της κύρωσής της.

Και όμως, η κύρωσή της καθυστερεί ανεπίτρεπτα.

Οπως τονίζει με έμφαση η κ. Βωβού, «κάθε μέρα μαθαίνουμε περιστατικά ακραίας βίας, ενώ τα καθημερινά δράματα είναι κλεισμένα στους τέσσερις τοίχους πολλών σπιτιών. Καμία καθυστέρηση και καμία δικαιολογία δεν χωράει πλέον στην υποβολή της Σύμβασης στη Βουλή για ψήφιση».

Από efsyn.gr