Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή: τι είναι και τι θέλει

Tου Αποστόλη Φωτιάδη

Η δημιουργία νέας Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής, που συζητήθηκε στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε., αναβλήθηκε τελικά για το άμεσο μέλλον, σε αντίθεση με την επιθυμία της Επιτροπής να παρθούν αμέσως αποφάσεις. Ιδού μια ευκαιρία, λοιπόν, να μελετήσουμε την πρόταση της Επιτροπής, που είχε μεθοδευτεί εδώ και αρκετές μέρες, με σειρά αιφνιδιασμών και επίμονων διαρροών, ώστε να έχει δημιουργηθεί το κατάλληλο κλίμα, προτού ξεκινήσει η Σύνοδος. Η Ελλάδα χαρακτηρίστηκε ανίκανη να προστατεύσει τα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε., χωρίς, ωστόσο κανένας από τους επικριτές να έχει την πολιτική ακεραιότητα να διευκρινίσει γιατί ακριβώς την κατηγορεί και τι ακριβώς εννοεί ως φύλαξη των εξωτερικών συνόρων; Επαναπροώθηση στα υδάτινα όρια; Άρνηση εισόδου και παράτυπες απωθήσεις;

Έτσι, η Ελλάδα σύρθηκε, αναπόφευκτα, σε μια επικοινωνιακή ήττα και μετατράπηκε στο χειροπιαστό παράδειγμα που δικαιολογεί την έκτακτη δρομολόγηση της νέας υπηρεσίας. Βέβαια, η αλήθεια είναι πολύ πιο περίπλοκη και αφορά την επί της ουσίας αδυναμία της ηγεσίας της Ε.Ε. να σχεδιάσει και να εφαρμόσει μια ευρωπαϊκή αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης. Ωστόσο, οι Βρυξέλλες και οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως έχουν αποδείξει στα χρόνια του Μνημονίου, γνωρίζουν καλά πώς να μετατρέπουν την κρίση σε ευκαιρία.

Τι είναι λοιπόν η νέα Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή; Πολύ περισσότερα από όσα λέει το όνομα της. Θεωρητικά, σύμφωνα με όσα χαρακτηριστικά της έχουν περιγραφεί, αποτελεί ένα ακόμα μεγάλο άλμα προς τα εμπρός στη μακρόχρονη διαδικασία στρατιωτικοποίησης των ελέγχων στα σύνορα αλλά και στο εσωτερικό της Ε.Ε. Στην πραγματικότητα, η Επιτροπή επιδιώκει μέσω της Συνοριοφυλακής να αποκτήσει την υψηλή εποπτεία και δυνατότητα άμεσης αυτόνομης παρέμβασης στους μηχανισμούς ελέγχου των εξωτερικών συνόρων των κρατών-μελών, αλλά και σε φορείς που σχεδιάζουν και υλοποιούν βασικούς άξονες της μεταναστευτικής πολιτικής. Εισάγεται, επίσης, ο θεσμός του συνδέσμου της νέας υπηρεσίας με επιλεγμένα κράτη-μέλη. Ο σύνδεσμος θα έχει δυνατότητα διαρκούς πρόσβασης στις πληροφορίες και τα σχετικά συστήματα που διαθέτει το κράτος. Με τον τρόπο αυτό, θα μπορεί να κρίνει τις αδυναμίες στην άσκηση πολιτικής και να δρομολογεί τις διαδικασίες αυτόνομης –εφόσον το κρίνει απαραίτητο– παρέμβασης της νέας υπηρεσίας.

Η υπηρεσία θα επανδρώνεται από 1.000 άτομα μόνιμο προσωπικό, ενώ θα υπάρχουν άλλα 1.500, επιπλέον επιχειρησιακό δυναμικό, το οποίο θα είναι δεσμευμένο και αμέσως διαθέσιμο από τα κράτη-μέλη. Θα μπορεί, ακόμα, να δεσμεύει συγκεκριμένα τεχνικά μέσα, τα οποία έχουν χρηματοδοτηθεί κατά 90% από το νέο Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας, το οποίο λειτουργεί από την έναρξη του τρέχοντος τακτικού προϋπολογισμού της Ένωσης. Για να σχηματίσει κανείς ολοκληρωμένη γνώση του τι σημαίνει αυτό, θα χρειαζόταν να έχει πρόσβαση και στις 28 εθνικές προτάσεις για το σχετικό ταμείο, πράγμα δύσκολο. Πάντως, είναι γνωστό ότι το Ταμείο δημιουργήθηκε, πριν δυο χρόνια, από την Επιτροπή για να χρηματοδοτήσει την προμήθεια συστημάτων ασφαλείας. Για τις δαπάνες είχε προβλεφθεί αρχικά το ποσόν των 3,7 δισ. μέχρι το 2020, αλλά η Επιτροπή μελετά την πιθανότητα αναβάθμισης των διαθέσιμων κεφαλαίων με επιχείρημα τις έκτακτες συνθήκες που διαμορφώνονται στο πεδίο της τρομοκρατίας και της προσφυγικής κρίσης. Μιλάμε για εξοπλισμούς όπως επίγεια, θαλάσσια και εναέρια συστήματα επιτήρησης, συστήματα καταγραφής βιομετρικών και προσωπικών δεδομένων κ.ά. Ουσιαστικά, λοιπόν, ο εξοπλισμός της νέας υπηρεσίας είναι ήδη προϋπολογισμένος.

Ιδιαίτερη σημασία έχει η προσπάθεια της Επιτροπής να φυτέψει μέσα στη συγκρότηση της νέας αυτής δομής πολιτικές που απέτυχε να δρομολογήσει τους προηγούμενους μήνες. Για παράδειγμα, η νέα υπηρεσία, που θα μπορεί να αναλαμβάνει αυτόκλητα των έλεγχο των συνόρων, θα έχει δυνατότητα να συντονίζει τη συνεργασία στον έλεγχο των συνόρων μεταξύ ευρωπαϊκών και τρίτων χωρών, φέρνοντας συμβούλους από τρίτες χώρες ή ξεκινώντας κοινές επιχειρήσεις (μεταξύ των χώρων αυτών) στην «ευρωπαϊκή επικράτεια» ή στην επικράτεια των τρίτων χωρών. Βλέπει κανείς εδώ τις ελληνοτουρκικές περιπολίες ή τους παρατηρητές από την ΠΓΔΜ που ήθελε να προσκαλέσει η Frontex στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας –προτάσεις που δεν προχώρησαν — να μπαίνουν από το παράθυρο. Η Επιτροπή επιμένει σε αυτές, γιατί αντιλαμβάνεται τον έλεγχο των ευρωπαϊκών συνόρων ως μια διαδικασία η πραγματοποίηση της οποίας αρχίζει πέρα από τα σύνορα, στην επικράτεια τρίτων χωρών.

Άλλο μόρφωμα που συναντάμε εντός της πρότασης της Επιτροπής είναι η δημιουργία μια πλατφόρμας μεταξύ Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας για την Ασφάλεια της Ναυσιπλοΐας, Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Έλεγχου Αλιείας και της Νέας Συνοριοφυλακής, η οποία δίνει τη δυνατότητα κοινών επιχειρήσεων επιτήρησης της Μεσογείου, με μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Τα δεδομένα αυτά θα χρησιμεύουν για πολλαπλούς λόγους και, ασφαλώς, για τον έλεγχο των πληθυσμιακών ροών. Πρόκειται, ουσιαστικά, για μεθόδευση επιχειρήσεων που θα τροφοδοτούν άμεσα με υλικό το σύστημα επιτήρησης Eurosur, το oποίο άλλωστε η νέα υπηρεσία λογικά θα παραλάβει από τη Frontex, ως κεντρικός διαχειριστής.

Πολύ μεγάλη σημασία έχει, επίσης, η πρόβλεψη δημιουργίας ειδικού τμήματος για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των επαναπατρισμών. Η νέα υπηρεσία θα μπορεί να δρομολογεί επαναπατρισμούς σε συνεργασία με τα κράτη-μέλη, έχοντας τη δυνατότητα, και εδώ, να αναλάβει τον συντονισμό των εθνικών υποδομών, εάν αυτές δεν αποδίδουν. Προβλέπεται, μάλιστα, και βελτίωση της διαδικασίας χορήγησης ευρωπαϊκών συνοδευτικών εγγράφων, τα οποία θα είναι αποδεκτά από τρίτες χώρες, ώστε να ελαχιστοποιηθούν τα γραφειοκρατικά προσκόμματα που αυτές παρουσιάζουν για να αρνηθούν την εκτέλεση επαναπατρισμών. Στην ουσία, κάτι τέτοιο σημαίνει ότι η υπηρεσία θα μπορεί να επιβάλει τη διαδικασία, και άρα να καθορίζει ένα βασικό τμήμα της μεταναστευτικής πολικής του κράτους-μέλους. Άμεση συνέπεια θα είναι και η διαμόρφωση του καθεστώτος κράτησης στη χώρα αυτή, εφόσον όσοι προορίζονται για επαναπατρισμό θα πρέπει να κρατούνται μέχρι την περάτωση των επιχειρήσεων αυτών. Περιέργως γι’ αυτό το θέμα η πρόταση δεν αναφέρει τίποτα.

Τα έχει λοιπόν προβλέψει όλα η Επιτροπή; Και όμως, υπάρχει κάτι που δεν το έχει προβλέψει ή προσπαθεί να κρύψει με τη χρήση ενός περίτεχνου τεχνοκρατικού βερμπαλισμού: έναν λεπτομερή μηχανισμό λογοδοσίας των στελεχών της νέας υπηρεσίας. Στη Frontex δεν υπήρχε καν τέτοιο τμήμα· τώρα δημιουργείται, και προβλέπει διοικητικές έρευνες. Συστηματικά όμως η Επιτροπή αποφεύγει, χρησιμοποιώντας φραστικούς ελιγμούς, να διευκρινίσει πιο δίκαιο θα εφαρμόζεται για όσους επιχειρούν για λογαριασμό της υπηρεσίας. Η εμπειρία από προηγούμενες διεθνείς αποστολές της Ε.Ε. σε τρίτες χώρες δείχνει ότι τα στελέχη αυτά απολαμβάνουν καθεστώς ασυλίας, επίσημα ή έμμεσα. Κάτι τέτοιο μπορεί να δρομολογηθεί και εδώ, μέσα από μια καινοφανή διαδικασία ελέγχου. Η υπηρεσία δεν περιορίζεται με κάποιον τρόπο από ανοιχτά θέματα διμερών σχέσεων του κράτους-μέλους και τρίτων χωρών, πράγμα που μπορεί να επιφέρει σοβαρές πολιτικές και νομικές επιπλοκές. Δεν είναι εντελώς σαφές ποιος θα είναι ο κυριούχος και ποιο το ρυθμιστικό πλαίσιο που διέπει τη χρήση των δεδομένων, τα οποία θα προκύπτουν στη διάρκεια των επιχειρήσεων. Σε πολλές περιπτώσεις, η πρόταση προκαταβάλλει άλλες διαδικασίες, όπως την πτήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών — χωρίς καν να έχει λυθεί το θέμα της δημιουργίας ρυθμιστικού πλαισίου για αυτές τις πτήσεις.

Το όλο εγχείρημα απαιτεί την εισαγωγή σημαντικών νεωτερισμών, τόσο νομικών όσο και πολιτικών, στο ευρωπαϊκό κεκτημένο, για τις οποίες καμία προεργασία δεν έχει γίνει — σε βαθμό που μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς την Επιτροπή «μαθητευόμενο μάγο». Πρόκειται για πολύ ευαίσθητο θέμα, αρκεί να αναλογιστούμε ότι η Ευρωζώνη, που σχεδιάστηκε για περίπου οχτώ χρόνια, αποδείχτηκε ανεπαρκής να αντιπαρατεθεί με την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας. Πώς ένας νεωτερισμός παρόμοιας πολιτικής σημασίας μπορεί να αποκλείσει παρόμοιες ανεπάρκειες όταν όλη η πολιτική διαδικασία γύρω από την δημιουργία του έχει συρρικνωθεί σε ένα επικοινωνιακό παρασκήνιο μερικών εβδομάδων, με στόχο την ταχύρυθμη εισαγωγή του στο κεκτημένο; 

Ο Αποστόλης Φωτιάδης είναι δημοσιογράφος (apostolisfotiadis.wordpress.com και στο twitter @Balkanizator). Από τις εκδ. Ποταμός κυκλοφορεί το βιβλίο του «Έμποροι των συνόρων» (2015)

Πηγή: Ενθέματα